مزیت های بی بدیل صنعت پتروشیمی در ایران موجب شده، تا این صنعت همواره صنعت به عنوان یکی از صنایع اشتغال زا معرفی گردد. درحالیکه این موضوع، از پیش شرطهایی برخوردار است که کمتر به آن توجه شده است.
این که بگوییم صنعت پتروشیمی صنعتی ارزش آفرین است، شاید سخنی تکراری به نظر برسد اما وقتی مزیت های بی بدیل صنعت پتروشیمی در ایران را مرور کنیم، به این نتیجه می رسیم که درباره این مزیتها هر چه قدر سخن گفته می شود؛ باز هم کم است. ایران نه تنها دارای خوراک کافی نفت و گاز برای صنعت پتروشیمی است، بلکه به دلیل سواحل طولانی، امکان صادرات محصولات پتروشیمی را نیز دارد. چنین مزیت هایی موجب شده، احداث مجتمع های پتروشیمی همواره یکی از گزینه های مسئولان برای محرومیت زدایی و اشتغال زایی باشد. در واقع مزیت های بی بدیل صنعت پتروشیمی در ایران موجب شده، تا این صنعت همواره صنعت به عنوان یکی از صنایع اشتغال زا معرفی گردد. درحالیکه این موضوع، از پیش شرط هایی برخوردار است که کمتر به آن توجه شده است.
هزینه ایجاد هر شغل چند تومان؟
ایجاد شغل در کشور، هزینه دارد و برای ایجاد اشتغال در حوزه های مختلف، از حوزه های صنعتی گرفته تا خدماتی و تجاری و حتی گردشگری، برآوردهای مالی متفاوتی وجود دارد. به همین دلیل در کشورهای توسعه یافته برای ایجاد اشتغال، به دنبال ایجاد اشتغال بیشتر با هزینه کمتر و به عبارت ساده تر، بهره وری بیشتر از بودجه ای است که برای اشتغال در نظر گرفته می شود. به همین دلیل احداث مجتمع هایی همچون پتروشیمی، همواره در اولویت های آخر اشتغال زایی قرار دارد. دلیل این امر ساده است: ایجاد اشتغال با احداث یک واحد پتروشیمی، بسیار هزینه بر و گران است. به عبارت ساده تر، اگر از منظر بهره وری بودجه ای در حوزه اشتغال نگاه کنیم، هیچگاه احداث یک مجتمع پتروشیمی، به تنهایی نمی تواند اشتغال زایی بالایی داشته باشد و اصولا به همین دلیل هم هست که اشتغال زایی با پتروشیمی را بسیار گران می دانند. اما هزینه ای که بابت ایجاد هر شغل در صنعت پتروشیمی تخمین زده می شود، متفاوت است و از ۳ میلیارد تومان برای هر شغل آغاز می شود و تا مبالغ بسیار بالاتر و حتی تا ده ها برابر این مبلغ ادامه می یابد. اما پرسش بعدی این است که این تفاوت های معنادار در تخمین هزینه ایجاد شغل با پتروشیمی به خاطر چیست؟
یک مجتمع پتروشیمی یا زنجیره ای از تولید پتروشیمی؟
دلیل اصلی تفاوت در تخمین هزینه ایجاد اشتغال با صنعت پتروشیمی، به تفاوت نگاه به صنعت پتروشیمی باز می گردد. در مقاطعی، تصویب و احداث مجتمع های پتروشیمی در نقاط مختلف کشور اوج گرفت. در بخشی از این امر نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی و استانداران و فرمانداران، برای برداشتن گامی مثبت در جهت رونق اقتصادی و اشتغالزایی در حوزه انتخابیه یا حوزه فعالیت خود، همواره به دنبال گرفتن مصوبه احداث مجتمع های تولیدی بزرگ بوده اند که در این بین، مجتمع های پتروشیمی جزو اولویت های اصلی بوده است. نیمه کاره ماندن برخی مجتمع های پتروشیمی حاصل چنین رویکردی بود. در مورد برخی مجتمع های پتروشیمی هم که تکمیل شد، انتظارات نادرستی در بین ساکنان مناطق میزبان این مجتمع های پتروشیمی در مورد اشتغال زایی ایجاد شده بود که عموما به دلیل ماهیت صنعت پتروشیمی، انتظارات و توقعات صحیحی نبود. چرا که یک مجتمع پتروشیمی به تنهایی نمی تواند اشتغال زایی بالایی داشته باشد. گاه در یک مجتمع پتروشیمی در زمان اجرای پروژه بیش از ۲ هزار نفر مشغول کار می شوند اما پس از تکمیل و افتتاح پروژه، تعداد شاغلین آن به نصف این میزان نیز نمی رسد. البته این آمارها با توجه به حجم مجتمع ها و همچنین نوع فعالیت آنها متفاوت است اما در یک نکته، تفاوتی وجود ندارد و آن هم اشتغال زایی پایین احداث یک مجتمع پتروشیمی است. در واقع نمی توان صرفا با نوید دادن احداث یک مجتمع پتروشیمی به مردم یک منطقه، آنها را به ایجاد اشتغال بالایی در آن امیدوار ساخت. به همین دلیل است که طرح وعده اشتغال زایی با ایجاد یک مجتمع پتروشیمی که علیرغم هزینه های فراوان، تعداد شغل کمی ایجاد می کند، چندان صحیح و کارشناسی نیست.
اما با این وجود، آنچه گفته شد به معنای عدم امکان ایجاد اشتغال با صنعت پتروشیمی نیست. وقتی اشتغال زایی با پتروشیمی صرفا در احداث یک مجتمع پتروشیمی خلاصه شود، واضح است که شغل کافی و قابل انتظار ایجاد نمی شود. به همین دلیل است که باید اشتغالزایی در صنعت پتروشیمی را در قالب ایجاد زنجیره ارزش و توسعه صنایع تکمیلی در صنعت پتروشیمی در نظر گرفت.
تولید در یک مجتمع پتروشیمی، تولید محصول خامی است که می تواند در صدها کارگاه و کارخانه کوچک و بزرگ دیگر، به کالاها و اجناس موردنیاز مردم تبدیل شود. در واقع تولیدات صنعت پتروشیمی می تواند زمینه ساز ایجاد ده ها و صدها کارگاه کوچک و بزرگ و به چرخش درآوردن چرخ کارگاه ها و کارخانه های مختلفی باشد که مواد خام مورد نیازشان از طریق تولیدات یک یا چند مجتمع پتروشیمی تامین می شود. وقتی تولیدات خام یک مجتمع پتروشیمی، به عنوان ماده اولیه به این کارگاه ها و کارخانه ها تزریق شود، نه تنها تعداد مشاغل بیشتری ایجاد می کند، بلکه رونق و رشد اقتصادی را در حوزه ای وسیع تر و با تاثیرگذاری بیشتر منطقه ای، استانی و حتی ملی ایجاد می کند.
به طور خلاصه، صنعت پتروشیمی می تواند صنعتی اشتغال زا و عامل تسریع رشد اقتصادی باشد، اما مشروط به آنکه اشتغال زایی را صرفا در احداث یک مجتمع پتروشیمی خلاصه نکنیم؛ بلکه آن را در قالب مجموعه ای که شامل یک مجتمع پتروشیمی و صنایع پایین دستی استفاده کننده از محصول تولیدی آن مجتمع هستند ترسیم کنیم.
منبع: نیپنا / حمیدرضا شکوهی
